DÖNGÜSEL EKONOMİ VE MODA ENDÜSTRİSİ

Geleneksel üretim modeli denilen lineer modelde bir ürün hammadde veya yarı mamul madde harcaması gözetilmeden üretiliyor, piyasaya sürülüyor, kullanılıyor ve atılıyor.
Özellikle giyim-tekstil sektörü içinde önemli yeri olan moda atıklarıyla ilgili bazı istatistikler şöyle: Her yıl dünyada 92 milyon ton tekstil atığı üretiliyor; üretilen 100 milyar kıyafetin 92 milyon tonu çöp oluyor. 2030 yılına kadar küresel emisyonun % 50 artması bekleniyor. ABD’de ortala bir tüketici her yıl 37 kg kıyafeti çöpe atıyor; bu ciddi bir atık demektir. Avrupa’da her yıl kişi başına yaklaşık 26 kg tekstil üretilmekte ve bunun %42’si atık haline gelmektedir. Bir kıyafetin giyilme sayısı 15 yılda üçte bir oranında azaldı; yani bir kıyafetin ortalama giyilme sayısı 7-10 kez arasında değişiyor. Moda endüstrisinde kullanılan kimyasallar hem CO2 hem de su kirliliğine sebep oluyor. Bir kişinin 900 günde içeceği su, bir t-şört üretimi için (2700 lt) kullanılıyor. Giysilerin yeteri kadar giyilmemesi ve dönüştürülememesinin maliyeti 500 milyar dolardır. Her yıl okyanuslara dağılan mikroplastiklerin % 10’u tekstil sektöründen kaynaklanmaktadır. Perakendecilere dönen ürünlerin önemli bir kısmı atık olmaktadır. Hızlı moda sektörü yüzyıl başına göre iki kat daha fazla ürün artmaktadır.
Yukarıdaki ekonomik, sosyal ve çevre sorunları döngüsel ekonomi denilen ürünlerin hammaddelerinin yetiştirilmesinden, tasarımına, enerji ve su kullanımına, emeğin korunmasına, etik değerlere uyulmasına ve atıkların değerlendirilmesine kadar sürecin dolayısıyla zihniyet değişimi demektir. Yani önceden (al-yap-kullan ve at) denilirken döngüsel ekonomi ile gelecek için sürdürülebilir akış oluşturmaya yönelik bir yapı kurulması hedeflenmektedir. Böylece üretim ve kullanım sonrası oluşan atıkları ve kirliliği ortadan kaldırmak, ürün ve malzemelerin dolaşımını en yüksek değerleri ile sağlamak ve doğayı yeniden canlandırmak şeklinde üç temel prensip ortaya çıkmıştır. Artık günümüzde tekstil ve moda endüstrisinin gündemine bu konular girmiştir. Tekstil sektöründe ciddi bir üretim altyapısı bulunan Türkiye için de bu konular tartışılır hale gelmiştir.
Bu konuda en büyük görev hükümetlere ve siyaset yapımcılarına düşmektedir. Nitekim bu konularda yatırımlar, teşvikler ve finansman imkanları başta olmak üzere mevzuat düzenlemeleri gerekmektedir. Diğer yandan öncü işletmeler ile sektörün bu konuda duyarlılıkları yanında tüketicilerin de zihniyet dünyasında değişikliklere ihtiyaç duyulmaktadır.
İnsanlar gösteriş, moda vs. amaçlarıyla aşırı tüketim yapmaları özellikle yenilenemeyen kaynaklar sebebiyle çevre yanında sosyal ve iktisadi sorunlara yol açmaktadır. Tabiattaki pek çok kıymetli hammadde, su, enerji, emek boşuna kullanılmaktadır. Polyester gibi maddelerin pamuğa göre ucuz olması kullan-at modelinin yaygınlaşmasının başlıca nedenlerinden birisidir.
Modada döngüsel ekonomiye geçmede kıyafetlerin mümkün olduğu kadar uzun süre kullanılmasının sağlanması ve yeni ürünlerin üretilmesi için yeni materyallerin kullanılması üzerinde durulmaktadır. Biraz daha detaylandırılırsa; giysiler sadece kısa süreli kullanım ve daha sonra yok etme amacı ile tasarlanmamalıdır. Üretimde yenilenebilir kaynaklar kullanılmalıdır. Giysiler dayanıklı şekilde üretilmelidir. Giysiler biyolojik olarak parçalanabilirlik özelliğine sahip olmalıdır. Üretimde, üretim etiği gözetilmelidir. Müşteri hizmetlerine önem verilmelidir. Giysiler, geri dönüştürülebilirlik özelliğine sahip olmalıdır. Yeniden kullanım geri dönüşüm desteklenmelidir. Yerel malzeme ve yerel üreticiler desteklenmelidir. İşbirliği sağlanmalıdır. Giysiler toksik madde içermemelidir. Uygun yıkama ve bakım yöntemine dikkat edilmelidir. Üretimde enerji verimliliği sağlanmalıdır. Paylaşma desteklenmelidir. Nicelikten çok kalite üzerinde durulmalıdır.
Yazar çalışmasında teorik bilgiler yanında Türkiye’de moda sektöründe döngüsel ekonomik yaklaşımı ve sürdürülebilir modayı benimseyen marka deneyimlerinden örneklerde, bu konuda öncü kişilerle yaptığı söyleşilere de yer vermiştir.
Bu faydalı çalışmadan dolayı yazarı tebrik ederiz. Bu çalışmaların devamı ve yeni çalışmalara ışık tutacağını bekliyoruz. (Başak Turan İçke. Döngüsel Ekonomi ve Moda Endüstrisi. Yeni insan yayınevi, İstanbul, 2024. 223 sayfa)