ENDERUN EĞİTİMİ VE DEVLET ADAMI YETİŞTİRME

Eğitimde insanı değerlendirme en önemli başlangıç noktasıdır. İnsanı tanıma, özelliklerine göre eğitme ve yönlendirme başarının başlangıcıdır.

Osmanlıların ilk dönemlerindeki eğitim sistemi hakkında yabancılar takdirlerini şöyle belirtmiştir: “Türkler istisnai bir özelliğe sahip insan keşfettiklerinde paha biçilmez bir şey bulmuş gibi sevinirler. Onu yetiştirmek için hiçbir fedakarlıktan kaçınmazlar, şayet savaşmaya gücü yeterse her şeyden üstün tutarlar. Bizim durumumuz farklıdır: bir köpek veya şahin bulduğumuzda çok seviniriz, onun için her şeyi yaparız. Ama bir adam üstün vasıflara sahipse onu mükemmelleştirmek için bir fedakarlıkta bulunmayız. Ne eğitimine bakarız, ne de iyi eğittiğimiz köpek, at veya şahin gibi bakarız.”

Sultan ikinci Murat döneminde kurulan ve Fatih döneminde gelişen bu eğitim kurumu geniş ölçüde Hristiyan çocuklardan (Bulgar, Macar, Polonyalı, Bohemyalı, Alan, Yunan, Slav, Rus, İtalyan) meydana gelen devşirme okuluydu. Enderun’a bir müddet sonra Türkler de alınmıştır.

Enderun mektebinde eğitim ve öğretim bütünlük halinde takip edilmiştir. Osmanlı padişahının seçmek mümkün olmasa da devlet adamları seçilerek eğitilmiş ve dönemlerinin üstün özellikleriyle yetiştirilmiştir. Hatta denilmiştir ki; Türkler Sultan hariç herkesi kabiliyeti ile değerlendirmişlerdir.

Devşirilen belirli nitelikteki çocuklar Türk çiftçi ailelerinin yanlarında kalmışlar, burada örf ve adetlerini öğrenmişlerdir. Edirne Sarayı, Galata Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı ve İskender Çelebi Sarayında eğitim ve öğretim görmüşler sanat öğrenmişler, Osmanlı toplum yapısına intibak etmişlerdir. Türk idare tarihinde bu okulun önemli bir yeri olmuştur.

1787 yılında bir Avrupalı yazar, Türklerin ilimdeki yerlerinden bahsederken şöyle der: İstanbul’daki Türkler harp ilminde çok malumat sahibidirler; hakikaten de bu cihetten o kadar iyi eğitim görmüşlerdir ki Avrupalı matematikçileri bile hayrete düşürmüşlerdir. İstanbul kütüphaneleri hem Türkçe, hem de Arapça riyaziye (matematik) kitapları ile doludur. Astroloji ve ilahiyat ilimleri ile birlikte kullandıkları cebire ait risaleler önemli kütüphanelerde bulunmaktadır. Bazı genç Türkler özellikle Valide Camiindekiler, bu konuda Avrupa’daki neşriyatı da takip etmekteydiler. Türkler geometriyi, çok bağlı oldukları astronomi, bahriye harita ve takvim ilimleri yüzünden inceliyorlardı.

Enderun Mektebinde eğitimle devlet yetenekli yönetici yetiştirmiş ve devletin gücü artmıştır. Burada ırk yerine kültürleştirme politikası takip edilmiş ve Türkçe öğretim le Batıdan daha üstün nitelikle dini ve felsefi öğrenimden geçiyorlardı. Bu okul aynı zamanda disiplin açısından da örnek teşkil etmiştir.

Kabiliyetleri tespit edilen gençler için terfi imkanı sağlanmıştır. Çalışma ödüllendirilmiş, tembellikle yer verilmemiştir. Ceza ve ödül sistemi uygulanmıştır. Enderun’dan pek çok devlet adamı yetişmiştir.

Osmanlı idare teşkilatı Fatih Kanunameleri ile esas şeklini almış zamanla ıslah edilmiştir. Son dönemlerde etkisini kaybetmiştir.

Padişahların saray eğitim sistemiyle yetiştirmek istedikleri idari memur, mücadeleci devlet adamı ve sadık birer Müslüman tipleriydi. Bunların iyi birer devlet adamı olması kadar ilim adamı, iyi ahlaklı olmaların ada önem verilmekteydi. (Fazla bilgi için: Dr. Akkutay, Ülker. Enderûn Mektebi. Gazi Üniversitesi yayını, Ankara-1984)

Kamu kurumları güçlü idari yani bürokrasi kadrosu ile başarılı olur. Günümüzde devlet idaresi bürokrasi ile siyasi kadrolar tarafından paylaşılmaktadır. Her iki grubun da belirlenen hedefler doğrultusunda seçilmesi, yetiştirilmesi ve değerlendirilmesi sadece devletin değil milletin de güçlü olması le ilgilidir. Mahalli idarelerin seçimlerini yaparken belediye başkanları, meclis üyeleri ve personelle ilgili siyasetin tespitinde günümüzün şartları değerlendirilirken tarihi de okumak gerekir.