KİTAP TANITIMI: İSLAM İKTİSADİ DÜŞÜNCE TARİHİ 1-2

İktisat ilmi son birkaç yüzyıl içinde ayrı bir disiplin olarak, sanayileşmenin etkisiyle Batı’da ortaya çıkmıştır. Daha sonra iktisat alt disiplinlere ayrılmış, bunların tedrisleri için bölümler ve fakülteler kurulmuştur. İktisadi doktrinler ve düşünce tarihi ile ilgili konularda yapılan çalışmalar da Batı dünyası (Avrupa ve Amerika) geleneğine dayanmaktadır. Bu sebeple akademik camiadaki çalışmalarda Batı düşüncesi esas alınmakta, bunun dışındaki çalışmalar kasıtlı veya kasıtsız olarak görmezlikten gelinmektedir. Avrupa merkezli bakış sadece bu alanın değil pek çok sosyal bilimde de önemli bir sorun olarak durmaktadır. Buna, kaynak dillere hakim olmadaki güçlükler de eklenebilir. 

Halbuki iktisadi faaliyet insanın dünya hayatı ile başlamıştır. İlk insandan itibaren üretim, tüketim ve bölüşüm üzerinde durulan konulardır. Ancak bunların bilimsel disiplin içinde ele alınması tarihin seyri içinde ayrı değerlendirmek gerekir.

İktisadi düşünce alanında İslam medeniyet coğrafyasındaki belli başlı bilim adamlarının görüşlerinin yer aldığı, editörlüğünü Prof. Dr. Mehmet Bulut’un yaptığı iki ciltlik “İslam İktisadi Düşünce Tarihi” adlı kitap İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi ve Türkiye Katılım Bankalar Birliği tarafından (İstanbul, 2021) yayınlandı. İki cilt toplam 1032 sayfadır. Editörün de önsözde belirttiği gibi, İslam medeniyetinin belli başlı yerlerinde kırktan fazla ilim adamının iktisada yaklaşımı ve düşünceleri yer almaktadır.

Kitap, İslam düşünce ve ekollerinin teşekkül ettiği dönemlerden günümüze kadar on dört asırda, her asırda en az iki ilim ve düşünce adamına yer verilmiştir. Dolayısıyla kitapta zaman içinde İslam iktisadi düşüncesini izlemek mümkün olmaktadır.

İslami kaynaklar olarak Kur’an ve Sünnet esas olduğuna göre, düşünce farklılıkları oluşur mu? Bunun cevabı mezheplerin ortaya çıkışı ile de ilgilidir. Bunun gibi iktisadi olayları değerlendirme ve çıkan sorunlara çözüm bulmakta Müslüman ilim adamları/devlet adamları arasındaki farklılıkları görmek mümkündür.

Kitapta Batı’da çıkan iktisadi düşüncelerden önce de özellikle ortaçağda İslam düşünürleri tarafından ifade edilen iktisadi kavramlar, düşünceler yer almaktadır. Dolayısıyla Avrupa merkezli düşünceye alternatif bir anlayış ortaya konulmaktadır.

Editörün de belirttiği gibi, kitaptaki ilim adamları yanında pek çok kişi de ilave etmek mümkündür. Bu da ayrı bir çalışmanın konusu olabilir.

Birinci ciltteki görüşleri ele alınan ilim adamları/devlet adamları/mutasavvıflar ve bu bahislerin yazarları: Ebu Hanife, A.H. Yıldırım; Malik Bin Enes, M. C.el-Amri; Züfer b. Hüzeyl, C. Korkut; Ebu Yusuf, M. Doğan; Muhammed Şeybani, N. Sevinç; eş-Şafii, G. Artuç; Ebu Ubeyd b. Sellam, Y. Aydınbaş; Ahmed b. Hanbel, H. El-Habib; Kindi, S. Kayadibi; Yahya b. El-Endelüsi, F. Bal; Ebu Bekir Hallal, E. Devabe; Farabi, B. Uluyol; Maverdi, C. Kallek; Serahsi, H. Satıcı; Biruni, A. Küçükkalay; Nizamülmülk, A. Tabakoğlu; Gazali, S. Orman; Cafer ed-Dımeşki, Ş. Ebi’d-Dünya;  A. İbnülcevzi, A. Kudat; Mevlana Celaleddin-i Rumi, A. Esen; Sadi-i Şirazi, A. Aydın.

 İkinci ciltteki konular ve yazarları: İbn Teymiye, M. Kahf vd; ibn Kayyım el-Cevziyye, A. Islahi; Ebu İshak Şatibi, A. Kudat; İbn Haldun, E. Devabe; Makrizi, O. Maraşlı; İbn Kemal, S. Kaya; Çivizade M. Mehmed Efendi, N. Kızılkaya, B. Aktepe; Dede Çöngi, N: Aslan; Kınalızade Ali Efendi, M. Bulut; Birgivi Mehmed Efendi, A.T. Aslan; Ebussuud Efendi, M. Çakır; Katip Çelebi, M. B. Toprak; Şah Veliyyullah Dehlevi, K. Canatan; A. Cevdet Paşa, E. Yücel; Malik b. Nebi, A. Chachi; Mevdudi, W. Badsaheh; S. Ülgener, A. G. Sayar; M. Hamidullah, A. Chachi; Sabahattin Zaim, E. Yıldırım; A. Ersoy, i. Yumuşak, H. Sarıbaş.

Kitabın ilk bölümleri mezhep imamlarına ayrılmıştır. Dolayısıyla fıkıh (hukuk) açısından iktisada bakış ele alınmıştır. Mezhep imamlarının fikirleri karşılaştırılırsa, iktisadi olayları değerlendirmede farklılıkları görülebilir. Ayrıca aynı mezhep içindeki farklı görüşleri de böylece takip etmek mümkün olmaktadır. Nizamülmülk gibi devlet adamlarının görüşleri de yer almaktadır. Ayrıca ahlakçılar ve mutasavvıflara da yer verilmektedir. İlim adamları, devlet adamları, ahlakçılar ve mutasavvıfların eserlerine yer verilerek dönemlerindeki iktisadi olaylara bakışları da incelenmektedir.

Her bölümde, ele alınan ilim adamı veya düşünürün hayatı, tahsili, eserleri ve iktisadi görüşleri ele alınmıştır.

İktisat disiplini oluştuktan sonraki yılları ait, yani günümüz metodolojisi ile iktisatla ilgili çalışma yapanlardan yurt dışından Malik b. Nebi, M. Hamidullah, Mevdudi, yurt içinden Sabri Ülgener, Sabahattin Zaim ve Arif Ersoy’in iktisatla ilgili görüşleri incelenmiştir.

Bu eserin İslam iktisadi düşüncesi alanında önemli bir boşluğu dolduracağı muhakkaktır. Selef-i salihinin eserlerini gün yüzüne çıkarmak ve köklü medeniyetimizi tanımak ve gelecek nesillere tanıtmak bakımından emeği geçenleri, başta editör, yazarlar ve yayıncıları tebrik ederim.