KONYA OVASI BEYŞEHİR SUYU, ÇUMRA TARİHÎ ARŞİVİ

Çumra’da yüzyıldan beri açılmayı bekleyen tarihi bir arşiv var. Bu arşiv hem bölge (Konya Ovası) sulamasını hem de DSİ’nin altyapısını oluşturan “irva ve iska” idaresini ilgilendiriyor. İkinci Abdülhamit dönemi projelerinden olan Beyşehir-Konya sulama suyu projesi ile ilgili olarak pek çok tarihçi çalışmakta, hatta bazıları Berlin arşivlerini kullanmaktadır. İstanbul’daki Osmanlı arşivinde 100 civarında belge ile birkaç harita vardır. Çumra DSİ şefliğindeki, tarihi binalarda bulunan arşivde ise 1907 yılı sonrasının 1909-1911 yılına ait belgeler yer almaktadır. Tüm belge sayısı 10 bin, poz sayısı 130 bin, harita sayısı 500 civarı, 70 klasörde 15 bin belge, yaklaşık 100 fotoğraf yer almaktadır. Bu arşivi bugüne kadar koruyan DSİ Bölge Müdürlüğü, kopyalanmasında emeği geçen alet edevat desteği veren Konya Büyükşehir Belediyesi, bilhassa Yazma Eserler Bölge Müdürü Bekir Şahin Bey'e teşekkür ederiz. Bundan sonra bu belgelerin tasnif edilerek araştırmacıların istifadesine açılması, üzerinde tezler yapılması ve harita ve resimlerin resmi veya özel kesim tarafından sergilenmesi hatta bununla ilgili bir “müze ve sergi salonunun” açılması sağlanabilir. Geniş bir alana sahip Konya Ovası'nın sulama sorunu tarih boyunca önemli bir sorun olmuştur. Konya Ovası'nın ıslah ve sulamasıyla ilgili imtiyaz 27 Kasım 1907 tarihinde Alman Anadolu Demiryolu Şirketine verilmiş, Beyşehir Gölü suyunun 200 km uzunluğunda bir kanalla sulamaya elverişli bölgelere ulaştırılması ile Karaviran Gölü'nün kurutularak 53 000 hektarlık bir alanın sulama sistemine dahil edilmesi sözleşmesi yapılmıştır. Proje için gereken 19,5 milyon Frank sermaye (Bu yaklaşık 840.00 Osmanlı altını) Anadolu Demiryolu Şirketi tarafından Osmanlı hükümetine yüzde 5 faiz ve 36 yıl vade ile sağlanması öngörülmüştür. Aldığı borca karşılık Osmanlı hükümeti şirkete şu hakları sağlamıştır: 1- Kilometre garantisi olarak Duyûn-ı Umûmiye’nin topladığı aşar vergileri artışında karşılanmak üzere 25.000 Osmanlı lirası, 2- Arazinin sulanmasıyla üretim artışından elde edilecek aşar vergisi fazlası, 3- Sulama tesislerinden sağlanan net kazanç ve ıslah edilmiş veya sulanmış toprak satışından elde edilen gelirler. Anadolu Demiryolu şirket yöneticilerinin amacı tarımda verimliliği artırarak alım gücünü yükseltmek, böylece Almanya’nın bölgeye ihracatını kolaylaştırmak ve Anadolu Demiryolu şirketinin taşımacılık gelirlerini arttırmaktır. Bu projenin yapımı için 1907 yılında Frankfurt’ta merkezi olan Konya Ovası Sulama Şirketi kurulmuştur. Bu projenin arkasında da Deutsche Bank olmuştur. İnşaat sırasında Suğla Gölü'nde sulama yapılacak arazi miktarı 80 bin dönümden 20 bin dönüme indirilmiş, birinci ana sulama kanalı 29 km’den 59 km’ye çıkarılmış, sulama kanalları, binalar ve diğer bütün projeler Konya Ovası Sulama Şirketi tarafından hazırlanmış ve hükümet tarafından onaylanmıştır. Bu yapıların birçoğu günümüzde de hizmet vermektedir. Projenin ilk bölümü 1911-12 yılından itibaren işletmeye alınmıştır. Proje 5,5 yılda bitirilmiştir. Resmi açılış 1914 yılı nisan ayında yapılmıştır. Sözleşme gereği şirket 5 yıl sulama işletmesi yapmıştır. Sulamanın düzenli yapılabilmesi için bir işletme yönetmeliği hazırlanmıştır. Sulanan toprakların verimi 5 ile 15 kat arasında artmıştır. Anadolu Demiryolu Şirketi köylülere ileri tarım metotlarını öğretmek için birimler kurmuş ve fidanlıklar açmıştır. Yine Şirket, Alman sermayesiyle bölgedeki toprak sahiplerine yüksek kaliteli tohum almak ve Almanya’dan tarım aletleri ithali yapabilmek için kredi vermiştir. Cumhuriyetin ilânından sonra 1924 yılında demiryolları devletleştirilmiş ve 1925 yılında Sular Fen Heyeti Müdürlüğü kurulmuştur. Geçtiğimiz yıllarda da Yukarı Göksu Havzası'ndan Akdeniz’e boşalan yıllık 414 milyon m3 suyun Konya Kapalı Havzası'na aktaran üç adet baraj ve Mavi Tünel Projesi ülkemiz mühendisleri ve kaynakları ile gerçekleştirilmiştir. Arşivin tasnifinin ve transkripsiyonunun yüz on seneden fazla bir zaman geçmesine rağmen yapılmaması aslında her açıdan acı bir durumdur. Böyle bir arşiv, tarihe saygı yanında pek çok konuda önemli bilgiler kazandıracaktır.