MEVLEVİLİKTE KURULAN İLK ZAVİYE

Kıymetli Okurlarım; bu hafta sizlere Konya’mızın değerlerinden Mevlana Dergahında bulunan bazı bilgileri paylaşmaya çalışacağım. Mevlevilikte kurulan ilk zaviye “ASİTHANE “ olarak da bilinen Konya Mevlana Dergahıdır. Mevlana sağ iken babası Bahaeddin Veled’in (ö.1231) kabri yakınında inşa ettirilen birkaç Derviş hücresi, dergahın nüvesi olarak kabul edilebilir. Mevlana’nın ölümünden hemen sonra, onun gömüldüğü yeri üzerine yaptırılan türbe zamanla Mevleviliğin merkezi olmuştur. Kısa sürede de bazı eklerle genişletilerek XIV. Yüzyılın başlarında türbe tekke ve matbahı ile Konya’nın en büyük tarikat merkezi haline gelmiştir. 1332 de Konya’yı ziyaret eden İbn Battuta’nın, Mevlana “Türbesi kurbundaki büyük bir zaviyede ayende ve revende itam idülür” demesi bunu göstermektedir. Sonra yapılan yeni ekler ile büyük değişiklerde olmuştur.

Mevlana Türbesinin ilk mimarı, Eflaki’ye göre Tebrizli Bedreddin’dir. Kitabesi olmadığı için inşaatın ne zaman bittiği hakkında kesin bilgi yoktur. Karamağaralı 1274 yılı bittiği kanaatindedir. Kubbe-i Hadra yani yeşil Türbe ise Karamanoğlu Alaaddin Ali bey tarafından ilave ettirilmiş, dış kısmındaki çinileri ilk defa o kaplattırmıştır. Kubbe-i Hadra en çok II. Mahmud devrinde onarım görmüştür. Bugün Bahaeddin Veled’in kabri üzerinde bulunan ahşap sanduka aslında Mevlana’nındır. Kanuni zamanında yapılan yenilemeler ve ilaveler sırasında babasının kabri üzerine nakledilmiştir. Mevlana’nın sandukası ise ayet yazılı süslü örtü ile kapatılmıştır.

Türbenin kuzeyindeki kubbeli mescit ve semahane de Osmanlı döneminden kalmadır. İlk semahaneyi Sadrazam Gedik Ahmet Paşa (ö. 1482) inşa ettirmiştir. Bugün ki semahane ile mescidi ise Kanuni yaptırmıştır. Mimarı Koca Sinan olarak kabul edilen semahane ve mescit bölümlerini 1888 de II. Abdilhamid onartmıştır. Dergahın batısında yer alan kubbeli 18 hücreyi ise Dervişlerin ikameti için Kanuni ve daha sonra III. Mahmud inşa ettirmiştir. Mevlana Dergah’ındaki derviş hücreleri ile matbah arasında “Meydan-ı Şerif” adı verilen bir salonu yer almaktadır. Seher vakitleri tarikatın bazı ileri gelenleri burada “Murakabe” yaparlardı.
Halen Mevlana İhtisas Kütüphanesi olarak kullanılan yer, eskiden Çelebi Dairesi şeyhlerin kabul salonu idi. Niyaz penceresi de buradadır. Çelebi dairesi, Şadırvan ve sel sebil türbenin batısındaki avlusundadır. Dutlu suyu getirilerek inşa edilen bugün ki şadırvan I. Selim hayratıdır.

Mevlana Dergahındaki “Şeb-i Aruz avuzHavuzu Havuzu” şadırvanın güneyinde bulunan matbahın kuzey yönündedir. Mevlana’nın vefatının yıl dönümlerinde bu havuzun çevresinde sema yapılırdı. Dergahın bahçesinde Fatma Hatun, Hürrem Paşa, Sinan Paşa, Mehmet beye ait türbeler, klasik Osmanlı mimarisinin özelliğini taşımaktadır.
Hürrem Paşa Türbesi: Mutfağa bitişiktir. Kitabesine göre 1528 de Kanuni dönemi devlet adamlarından Hürrem paşa için yapılmıştır.
Mehmet Bey Türbesi: Mevlana Türbesinin güneyinde, eskiden mezarlık, günümüzde bahçe olan yerin içindedir. Çoban Mustafa Paşanın oğlu Mehmet bey için 1534 de yapılmıştır.
Sinan Paşa Türbesi: Mevlana türbesinin eski girişine göre sağdadır. 1573 de vefat eden Sinan paşa için yaptırılmıştır.

Fatma Hatun Türbesi : Sinan paşa türbesinin kuzeyinde, Karaman Beylerbeyi Murat paşanın 1586 da ölen kızı Fatma Hatun adına inşa edilmiştir.

Dönemin en önemli eserlerinden olan, bugün ise günün şartları değişmesi sebebi ile maalesef yıkılan “AHIR”larda vardı. Selçuklu ve Osmanlı devri şartlarında bir tekkede sadece insanların ihtiyacına yönelik binalar olduğu düşünülemez, han ve kervansaraylarda hayvanların barındığı ve ihtiyaçlarının giderildiği mekanlarda vardı. Mevlana dergahında bunlara “TAVLA” yani at ahırı denirdi. Dergah yakınında gelen kişilerin banyo ihtiyaçlarını giderebilmeleri için TÜRBE hamamı da vardı.1955 yılında yıktırılmıştır! Mevlana Dergahının batısında ise gelen kişilerin ibadetlerini yapabilmeleri için Selimiye Camisi inşa edilmişti. Caminin batı bitişiğinde ise III. Selim’in annesi Mihrişah Valide Sultan kethüdası Yusuf Ağa (ö. 1807) tarafından 1795 de yaptırılan kütüphanede vardı. Mevlana Dergahının vakıfları ise “CELALİYE EVKAFI” adıyla anılırdı. SAYGILARIMLA
Yaralanılan Kaynak: Konya’nın Kırk Tekkesi