SAĞLIKLI YAŞAMIN ANAYASASI -1- TEMİZ HAVA

Gezegenimiz/dünyamız canlı yaşamın ve canlılığın sürdürülebilmesi için atmosferle çevrelenmiştir.
Yerçekimi sayesinde dünyayı çepeçevre saran ve güneşten gelen enerjinin hızlı bir biçimde uzaya geri dönmesini engelleyen ve canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesi için önemli olan buhar ve gaz tabakasına atmosfer denir. Atmosferi oluşturan gazların; (su buharı, ozon ve önemsiz değişebilir bileşenler hariç) yerden 80 km. ye kadar temel özellikleri değişmez. 80 km’nin üzerinde ise atmosferik gazlar molekül ağırlıklarına göre ayrışır. Atmosferde bulunan gazları iki grupta incelemek mümkündür. Atmosferde bulunan ve oranı değişmeyenler; %78 ile azot ilk sırada, %21 ile oksijen ikinci sırada bulunmaktadır. Geriye kalan %1’lik kısımda ise asal yani serbest halde dolaşan gazlardır (helyum, hidrojen, kripton, argon, neon, ksenon). Atmosferde bulunan gazlar ve oranları değişenler ise; karbondioksit ve su buharıdır. Atmosferde her daim bulunmayan gazlar ise tozlar ve ozondur. Atmosferin kendine özgü bu dengesi/ekolojisi fizik, biyolojik ve kimya yasalarıyla korunmaktadır. Ancak edinsel faktörler atmosferik olayların denge ve onarım kapasitesini aşarsa başta hava kalitesi olmak üzere, sıcaklık, nem vs. tüm parametreler bozulur. İklim değişiklikleri, deprem, hortum, tusunami vs. felaketler kaçınılmaz olur.
Atmosferin 15 km’lik kısmı yaşama elverişlidir.
Atmosferde yer alan gazların kütlelerinin ve yerçekiminin etkisiyle oluşturduğu basınç atmosfer basıncı olarak ifade edilir. Bu basıncın değeri normal şartlarda 760 mm. yüksekliğinde cıva basıncına denk düşen bir basınçtır. İnsan organizması atmosfer içerisindeki gazların dağılım oranlarına ve atmosferdeki basıncın vücut düzeyine yaptığı etkileşimi absorbe edebilecek şekilde fizyolojik özelliklerle donatılmıştır. Atmosfer havasının terkibinin fizyolojik sınırların dışına çıkması insan sağlığını etkilemektedir.
Hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve uzun sürede atmosferde bulunmasıdır. Organizmanın atmosfer havasıyla direk temas durumunda olan organımız akciğerlerimizdir. Solunum yoluyla aldığımız hava burunda filtre edilir, ön arıtma işleminden geçirilir. Burun içerisindeki kıllar aracılığıyla havadaki yabancı partiküller tutulur, daha küçük moleküler seviyedeki zararlı maddeler burun iç örtüsü içerisindeki yapışkan mukus tarafından absorbe edilir. Ayrıca hava 32 dereceye kadar ısıtılır ve nemlendirilir daha sonra solunum yolu aracılığıyla akciğer hava keselerine ulaştırılır. Hava keseleri çevresinde alyuvarlar dizilmiştir. Alveollerin/ baloncukların sayısı doğuştan sabittir. Herkeste aynı değildir. Ortalama 2-3 milyon civarında alveol vardır. Baloncuklar yaşla orantılı olarak tedricen açılırlar .Altı yaşında tamamen açılmış olurlar. Alveollerin yenilenmesi yoktur. Ancak yedekli yaratılmıştır. Alveollerin erken dönemde harcanması biyolojik yaşlanmanın öne alınması demektir. Kronolojik yaşı 40 olan kişi alveollerinin %30-40’nı kaybetmişse biyolojik yaşı 70-75’tir.
Soluduğumuz hava içerisindeki oksijen alyuvarlara yüklenir bir başka ifadeyle irsaliyesi kesilerek ilgili doku ve organlara kan dolaşımıyla sevk edilir. Oksijen alyuvarlara yüklenirken bir yandan da vücudun çeşitli dokularından ve hücrelerinden atık gaz olarak karbondioksit alveoşllere boşaltılır, solunum yoluyla dışarıya atılır.
Oksijen insan vücudunun temel yakıtı olan glikozu/şekeri, oksidatif yıkımına uğratan ve bunun sonucu olarak hücrelerde daha fazla enerjinin açığa çıkmasını sağlayan bir moleküldür. Vücuttaki glikoz, oksijen eksikliği durumunda oksidatif yıkımına uğrayamaz. Bunun sonucunda vücuttaki enerji üretimi önemli ölçüde azalır. Organizmanın iç fizyolojik dinamik işleyişi için enerjiye ihtiyacı vardır. Kalbin kan pompalaması, akciğerlerin mekanik solunumu,sindirim sisteminin mide ve bağırsak hareketleri, kaslarımızın doğal gerginliğini/tonüsünü sağlaması, ayrıca binlerce metabolik işlemler, savunma/immün sisteminin işlevi için gerekli olan enerji iç enerji olarak harcanmaktadır. Fiziksel aktivitelerle ilgili hareketlerin yürüme, gülme, konuşma vs. eylemlerin tamamı için sarf edilen enerjiye aktivite enerjisi denir.
Vücudumuzun en küçük yapı taşı hücredir. Her hücrenin Mitokondri adında enerji santrali vardır. Organizmanın ihtiyacı olan enerjinin %85'i glikozdan elde edilir. Proteinler ve yağlar glikoza çevrilerek enerji için kullanılırlar. Proteinin organizma da depolanması yoktur ancak ihtiyacı kadar kısmı muhafaza edilir fazlası yağ çevrilerek depolanır. Glikoz çok az miktarda acil enerji ihtiyaçlarını karşılamak için glukojen şeklinde karaciğer, kalp kası ve iskelet kaslarında depolanabilir yüksek miktarlarda deposu yoktur. Unlu mamullerin ve tatlıların/karbonhidratların da deposu yoktur. Fazlası yağa çevrilerek depolanır.
Temiz hava içerisinde yaklaşık olarak %78 azot, %21 oksijen ve %1 oranında da diğer gazlar, toz, su buharı gibi maddeler bulunmaktadır. İnsanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için oksijene ihtiyacı vardır ve oksijeni solunum yoluyla havadan alır. Soluduğumuz havanın içerisinde yeterli oksijen yoksa öncelikle glikozun enerjiye dönüşümü bozulacak. Şekerin oksitatif yakma reaksiyonu bozulacaktır. Yeterli enerji elde edilemeyince organizmanın doku ve organların iç dinamikleri bozulacak, sinsi sinsi hastalıklara zemin hazırlayacaktır. Ayrıca yakılamayan şeker toksik/zehirli maddelere dönüşecektir. Doku ve organlarda hasarlar meydana gelecektir. Soluduğumuz havada yeterli oksijen yoksa bu duruma hipoksi diyoruz. Hipoksi bütün sistemlerin işleyişini bozar. Bozulma akut zehirlenme şeklinde ağır ve ölümle sonuçlanacağı gibi, sinsi kronik şekilde de olabilir. Yıllar sonra bir çok organların iflasıyla karşı karşıya kalınabilir. Erken dönemde tedbir almak, hastalığa maruz kalıp çare atmaktan daha kolaydır. Havamızı temiz tutalım, sağlıklı kalalım.