Sarı alarm: Kuraklık, kur ve ihracatta kesinti buğdayı vurdu

Dünya, pandemi ile geçirdiği iki yılı geride bıraktı. Bu süreçte salgın hastalığa, şiddetli kuraklık da eşlik etti. Hem koronavirüs kaynaklı talep artışı hem de kuraklık kaynaklı arz azalması, gıda ürünlerinde çok ciddi fiyat yükselişlerini beraberinde getirdi.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından ölçülen “Gıda Fiyat Endeksi” tarihî zirvelerine kadar ulaştı. Küresel gıda fiyatları, FAO tarafından son açıklanan kasım verilerine göre, Haziran 2011’den bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. Hububat, mısır, şeker, bitkisel yağ, et gibi ürünleri sepetinde bulunduran FAO Gıda Fiyat Endeksi; sadece son bir yılda yüzde 27,3 artış gösterdi. Endeks, Aralık 2021’de 130 puanın da üzerine çıktı. İnsanlık için en önemli tarımsal emtialardan olan buğdayda da fiyatlar, Mayıs 2011’den bu yana en yüksek seviyeyi gördü.

Buğday, insan beslenmesindeki en temel besinlerin (unlu mamuller, makarna, bulgur gibi) ham maddesi olması dolayısıyla, diğer tarımsal ürünlere göre daha hayati öneme sahip. Bu nedenle dünyada COVID-19 salgınında buğday ürünlerine talep, görülmemiş şekilde arttı. Aşırı talep neticesinde buğday fiyatları rekor seviyelere yükseldi. Salgının etkilerinin görülmeye başlandığı 2019 yılının ortalarında ABD’de 460 dolar civarında seyreden buğday fiyatı, Kasım 2021’de 850 doların üzerini gördü. Aralık 2021’de bir miktar gerileme yaşansa da fiyatlar 775 doların üzerinde seyretmeye devam etti.

DÜNYADA SON DURUM

Küresel buğday sektöründeki en büyük otoritelerden kabul edilen ABD Tarım Bakanlığının (USDA) verilerine göre;

Haziran 2021/22 üretim sezonunda 2,8 milyar ton olan dünya toplam tahıl üretiminin %28’ini buğday üretimi oluşturuyor.
464 milyon ton olan dünya toplam tahıl ihracatının %41’i de buğdayda gerçekleşiyor.

2021/22 itibarıyla dünya buğday ekim alanının %54,8’i; Hindistan, Rusya, AB, Çin ve ABD’de bulunuyor.

Bu ülkeler dünya buğday üretiminin de %65,1’ini karşılıyor.

2020/21 üretim sezonunda 222 milyon hektar olan dünya buğday ekim alanının, 2021/22 üretim sezonunda %0,9 artarak 224 milyon hektara yükseleceği öngörülüyor.

2020/21 üretim sezonunda 776 milyon ton olan dünya buğday üretiminin de, 2021/22 üretim sezonunda %1,7 artarak 789 milyon ton olacağı tahmin ediliyor.

Dünya buğday verimin ise 2021/22 üretim sezonunda %0,9 artacağı öngörülmektedir.

TÜRKİYE’DE ÜRETİM

TÜİK verilerine göre Türkiye buğday ekim alanı 2020/21 üretim sezonu itibariyle, dünya buğday ekim alanının %3,2’sini oluşturuyor.
Bu alan aynı zamanda Türkiye’de toplam ekilen tahıl alanın yüzde 44’ünü teşkil ediyor.

2020/21 üretim sezonu itibariyle Türkiye buğday ekim alanı 69,2 milyon hektar... Bu alanın %42’sini oluşturan ilk 10 il sırasıyla; Konya, Şanlıurfa, Ankara, Diyarbakır, Yozgat, Sivas, Tekirdağ, Çorum, Kayseri ve Mardin şeklinde sıralanıyor.

Buğday üretiminde 2020/21 sezonunda, bir önceki yıla göre ekim alanında %1,0 artış, verimde ise %6,6’lık artış yaşandı.

Ekim alanı ve verimdeki artışa bağlı olarak buğday üretimi 2020/21 üretim sezonunda %7,9 artarak 20,5 milyon ton oldu.

Son iklim şartlarının 2020/21 üretim sezonuna göre daha elverişsiz geçmesi ve verimde yaşanan azalış ile birlikte, 2021/22 üretim sezonunda buğday üretimi 19 milyon ton olarak tahmin ediliyor.

FİYAT İKİ KAT ARTTI

Bu arada Türkiye’de fiyatlara bakıldığında, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2021 ürünü ekmeklik buğday alım fiyatı, 17 Mayıs 2021’de ton başına 2.250 lira olarak açıklanmıştı. Bu fiyat, o gün 269 dolara denk geliyordu. Dolar da 8,36 liraydı. O günden Aralık 2021’e kadar geçen süreçte, Türkiye’nin kullandığı buğdayın tonu döviz bazında yaklaşık 100 dolar arttı. Aralık ayı başındaki kur ile hesaplandığında, buğdayın tonu 4.500 liranın üzerine çıktı. Konya Ticaret Borsasında ekmeklik buğday fiyatının tonu, bir ara 5 bin liradan işlem gördü. Böylece buğdayın fiyatı, sadece 7 ayda, TMO’nun alım fiyatının iki katından da yüksek bir seviyeye ulaşmış oldu. Bu sebeple Türkiye’de ekmek ve makarna başta olmak üzere bütün unlu mamullere arka arkaya zam geldi.

Toprak Mahsulleri Ofisinin kasım sonunda yaptığı 385 bin ton ekmeklik buğday ithalatı ihalesinde de ton fiyatı, 395 dolar sınırına kadar dayandı. İhracatçı ülkeler de kısıtlamaya giderek kendi tedbirlerini alıyor. Fiyatların “daha da artacağı” korkusuyla “stokçuluk” faaliyetlerinde artış yaşanıyor.

REKOLTE DÜŞECEK

Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre; Türkiye’de uzun yıllar ekim-kasım yağışları 107,7 milimetre ölçüldü. 2021’in bu iki aylık döneminde ise 76,2 milimetre yağış düştü. İki aylık yağışlar Burdur, Konya, Aksaray, Karaman, Nevşehir, Malatya, Kahramanmaraş, Hatay, Osmaniye çevreleri ile Güneydoğu Anadolu’nun büyük kısmında normallerine göre yüzde 60’tan fazla azalırken; Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa çevrelerinde bu oran yer yer yüzde 80’lerin üzerine çıktı. Gübre fiyatlarında da son bir yılda yaşanan yaklaşık dört katlık artış, tarlalara daha az gübre atılmasına sebep oldu. Bütün bu faktörler, Türkiye’de buğday veriminin bir miktar gerileyeceğini ve bu alanda ülkemizi 2022’de zor bir yılın beklediğini gösteriyor.