TARLA İLE MARKET FİYATLARI FARKI

Bugünlerde tarla yani üretim yeri ile market rafları arasındaki fiyat farklarının aşırı yüksekliği tartışılıyor. Bunun sebeplerini bularak çözüm üretmek hem kamu otoritesi hem de piyasanın sorumluluğundadır. Biz burada hemşehrimiz, Mekteb-i Mülkiyey-i Şahane müderrisi Müderris, Kadî-Asker Güzelefendi-zâde, İbn'ül Emîn Mahmud Es'ad Seydi-şehrî (1272 h.-1855 m./ 1334 r. -1918 m.) İlm-i İktisad adlı kitabından top(tan) ile perakende fiyat farkları ile ilgili değerlendirmelerini aktarmak istiyoruz:
“Top fiyatı (en gros) müstahasıller ile tüccar beynindeki mübadelelerde taayyün eden fiyattır; bunlar efradın istihlakatına tekabül etmeyen külli miktarlara kabil-i tatbiktir.
Perakende fiyatı (en detail) tüccar ile müstehlikler beynindeki (arasındaki) mübadelelerde tayin eden fiyatıdır; bunlar bir hanenin, bir şahsın pek kısa bir zamanda ve hatta bir yemekte istihlak (tüketeceği) edebileceği makadîr-i cüziyeye (küçük parçalara) kabil-i tatbiktir.
Bu iki türlü fiyat beyninde büyük bir fark vardır. Bu fark memlekete, emvale, sunuf-ı muhtelife-i müstelikine göre tebeddül eder. Hatta toplu iğne, çivi, tuz, büber gibi eşyada yüzde yüz ve hattı bin derecesinde fark hasıl olabilir.
Maahaza bu iki fiyat beynindeki fark satıcıya ait bir temettu’ değildir. Belki zaman ve mesai mukabilidir. Bu fark-ı azim, başlıca esbabı- atiyeden tevellüt eder:
Evvelen perakende satıcıların miktarca lüzumundan çok ziyade olmasıdır. Bu da müşterilerin arzusundan naşidir; gidip gelmekle vakiti zayi etmemek, bir ihtiyaç acil hissedecekleri emvalı kolayca elde edebilmek için yanı başlarında mütenevvi satıcıların bulunmasını arzu ederler. Bu suretle bir türlü mal hakkında bile lüzumundan ziyade satıcı bulunur. Müstehliklere istihsal kurbiyet lüzumuna mebni bunların müşterileri pek mahdud olur. Satış muamelesinin (bedel iştira, ücret-i hıfz, tanzim, bey’ ve teslim gibi mucib olduğu masarifin pek az mu'amelata inkısamını icap eder.
Saniyen, perakende satışın daha ziyade zaman sarfına ve memur istihdamına lüzum göstermesidir.
Salisen, alel-ekser perakende satışta bir el emeğinin ilave edilmesidir. Mesela et parçalanır, şeker kırılır, kahve öğütülür, zeytinyağı ve sirke şişelere vaz' olunur. Çok kere satılan eşyayı müşterinin hanesine götürmek lazım gelir.
Rabian, perakende satışta itibara çok müracaat edilerek veresiye satılmasıdır. Müahhiren bedelin istihsali için vakit sarf etmek icap eder ve kısmen nakabil- istifa bir hale gelir.
Hamisen. Çeşidin tamam olması için az satılan eşyayı da hazır bulundurmak icap eder ve tabiatları icabınca bunlardan çoğunun bozulmaları ihtimali bulunur.
Sadisen, harc-ı alem olmayan eşya fiyatının halkça malum olmaması ve pek nadir hususatta taharri edilmesidir. Bazen, harc-ı alem olan eşyada bile mevad-ı asliyenin fiyatı tenezzül ettiği halde perakende fiyatının tezayüt ettiği görülür. Ez-cümle Avrupa’nın pek çok cihatında bağday fiyatı tedenni etmiş iken ekmek fiyatı yükselmiştir. Buna amele ücüratının tezayüdü, kiraların tereffu’, dükkanlarda daha ziyade tezyinat ve tecemmülat icrasının adet olması, patent vergisinin tezayüdü gibi masarif-i umumiyenin tesiri olduğu misilli en mühim bir sebebi de fırınlar çoğalarak her birine az müşteri isabet etmesidir.
Sabian, müşterilerin lakayd davranmaları ve top fiyatında tedenni vuku' bulduğu halde pazarlığa girişmeyerek talep edilen
fiyatı hemen ita idi vermeleridir. Maamafih şeker, adi müskirat gibi bazı eşya vardır ki bunlar da fark pek cüzidir. Çünkü bunların istihlakatı ziyade olmakla beraber cinslerinde nevima bir müsavat olduğundan top fiyatındaki tahavvül müstehliklerce bissuhule malum olur; bir de müstehlikler için birkaç hafta ve hatta birkaç ay bozulmaksızın hıfzı mümkündür.
Perakende fiyatın muhafaza-i itidali vesaiti. - Perakendecilerin ziyade fiyat talep etmelerini men için iki usul mevcuddur. Biri narh vaz’i suretiyle hükümetin müdahalesi, diğeri usul-i serbestinin cereyanıyla teavün şirketleri teşkili ve büyük mağazalar küşadıdır”. (İlm-i İktisad, 3/476-479)