SOKAK ÇEŞMESİ

İnsan hayatı su ile başlar, anne karnında su içinde serpilip büyür, su içinde devamlılığını sağlar, sudan mahrum kaldığında ölür. Su ile yıkanır gömülür. Kısacası insan hayatı suyun etrafında şekillenir. Su bizim için abı hayattır. Sadece insanların değil, kâinatta var olan her şey; toprak, bitki, hayvan, hava vb. her şeyin suya ihtiyacı vardır. Tüm dinlerde ve felsefi düşüncelerde “su,” hayatın vazgeçilmezi olduğundan kutsal sayılmıştır. Bizim kültürümüzde de su her zaman özel bir öneme sahip olmuş; suya nimet, temizlik ve paklık olarak bakılmıştır. Hem sözlü hem yazılı kaynaklarımızda suya değer verilmiş, su “aziz” bilinmiştir. Su; şehirler, kıtalar ve ülkeler arasında akıp giderken, geçip gittiği yerlerde kültürleri, insanları ve medeniyetleri birbirlerine yakınlaştırmıştır. Anadolu da medeniyetlerin kurulmasında devam etmesinde ve hatta yok olmasında su önemli bir rol oynamaktadır. Uygarlıkların beşiği olan Anadolu’da tarih sahnesinde gelip geçen pek çok medeniyet, su ile hemhal olmuş şehirlerde çok sayıda eser bırakmışlardır. Bu nedenle Anadolu’ya kulak verildiğinde duyulan ses su sesidir. Suya olan sevgiyi, saygıyı ve ona atfedilen kutsallığı Anadolu’nun birçok yerindeki kalıntılardan anlamaktayız. İnsanoğlunun suya verdiği önemi; vadilerden geçirmek için yaptığı su kemerlerinden, kanallardan, kuyulardan, sarnıçlardan ve yol kenarlarına yaptıkları çeşmelerden görebiliriz. Çeşme; insanoğlunun suyun boşa akıp gitmemesi için, onu korunan yapıların içine akıttığı ve onu koruduğu yapıdır. Çeşme, Farsça bir kelime olup “göz gibi olan pınar” anlamına gelmektedir. Bu nedenle çeşmelerin toplumlar üzerinde etkisi de büyük olmuştur. Kimi zaman bir sokak, meydan ve toplanma yeri, kimi zaman tanışmaların gerçekleştiği aşk mekânı olmuş ve şiirlere de konu edilmiştir. Osmanlı dönemine baktığımızda da çeşmelerin oldukça önemli olduğunu ve bir mesaj verdiğini görmekteyiz. Genelde kadın sultanların yaptırdığı bu çeşmeler/hayratlar, yapı olarak ince taş işçiliği ile itinalı yapılmıştır. Yapının ihtişamlı ve gösterişli olması, dünyanın bize sunduğu “hayatı,” çeşmeden akan su da “zamanı” temsil etmiştir. Dinimizde de bir insana su ikram etmek sadaka sayıldığından, insanlar öldükten sonra hayırla anılmak için arkalarında bir eser bırakmak üzere hayrat/çeşme yaptırmışlardır. İnanılır ki, insanlar o hayrattan su içtikçe onların da ruhu “huzur” bulacaktır. Sokak çeşmesi, her mahallede köşe başında bulunan ve mahalle sakinlerinin buluşmasına da vesile olan bir mekandır aslında. Çeşme, başında türlü sohbetlerin yapıldığı, genci- yaşlısı ile sosyalleşmenin ve dayanışmanın yaşandığı suyun akan sesi ile birleşen insan seslerinin kaynaşması sonucu oluşan huzurun mekâna yüklendiği yerlerdir. İnsanlar hem su doldurur hem de günlük temizlik işlerini halleder. Bunun yanında mahalle sakinlerinden de haberdar olur. Herkes birbirini tanır, çeşme başında günlük sohbetler yapılır. Sokak çeşmesini insanlarla birlikte hayvanlar da kullanır; mahallenin kedisi, köpeği, kuşu da susuz kalmaz. Geçmişte, insanlar yaşadıkları mahalledeki sokak çeşmelerini her gördüğünde; akıp geçen zamanı, gençlik dönemlerini ve şimdiki halini fark eder, su gibi akan ömürlerini sorgular ve düşünürdü. Acı suda tatlı suda berraktır. Sakın görünüşe aldanma… Görünüşte herkes insandır ama gerçek insan hal ehli olandır… Hz. Mevlâna Günümüzde ise; Mahalle çeşmelerinden çok az kaldı. Ayakta kalanları ise harabe olmuş, musluksuz ya da susuzdur. Artık sokak çeşmelerinde ve sağlam kalmış musluklarda geçmişin izlerini, anıları bulmak ve anlamlandırmak imkânsız hale gelmiştir. “Hissedemediğin bir şeyi anlayamazsın.” Shakespeare İnsanoğlu çeşmenin musluğu kapatınca zamanı tuttuğunu sansa da aslında öyle olmuyor. Su, her zaman bir şekilde akmaya devam ediyor. Su akar yolunu bulur da, ya insanoğlu..? Su gibi aziz olmanız dileğiyle… Sevgiler.