YAPAY (KÖPÜK, BALON) FİYAT ARTIŞLARI

Geçenlerde emlakçılıkla uğraşan birkaç kişi taşınmaz (gayr menkul) fiyatlarının % 30-40 civarında köpük olduğunu iddia etti. Hatta girdilerde hiçbir artış olmadığı halde zam yapmayan esnaf rahatsız oluyormuş?

Hükümette enflasyonla mücadelede fırsatçı ve açgözlülerle mücadeleyi Cumhurbaşkanının sözleriyle sıkça dile getiriyor.

Teorik olarak tam rekabet kurallarının işlediği bir piyasada bir mal veya hizmetin fiyatı piyasada arz ve talebe göre belirlenir. (ceteris paribus) Aslında fiyat, üretim düzeyini ve kaynakların etkin dağılımını da belirler. Eksik rekabet olunca fiyatlar sapar.

Klasik iktisatçılar fiyatların arz ve talebe göre ortaya çıktığını dolayısıyla tam rekabet şartları altında fiyat ve ücretlerin hem aşağıya hem de yukarıya doğru esnek olduğu görüşündedir. Keynes uygulamayı görerek bunu düzeltmiş ve ücretlerin ve fiyatların yukarıya doğru kolay çıktığı aşağıya doğru ise inmediğini yani rijitliğini söylemiştir. Dolayısıyla yukarıya çıkan fiyatlar ve ücretler iner mi? Bu biraz zor…

İktisadi hayatta rıza esastır, yani rıza seyyidül ahkamdır. Bu durum bilgi simetrisi ve ahlaki istikametle ilgilidir. Ancak insanların birbirlerini aldatma, kandırma gibi usuller ve tavırlara karşı hem ahlaki hem de hukuki anlamda devletin tedbirler alınması gerekir. Bunun için devlet fiyatlara müdahale edebilir. Buna narh denir, burada fiyata genellikle bir üst sınır konulur. Bu sebeple Esnaf defterleri ve narh uygulaması hakkında tarihte epeyce uygulama vardır. Bilindiği gibi narh Osmanlının son döneminde kaldırılmıştır.

Enflasyon dönemlerinde fiyat artışları görülür. Bu bazen şahlanış şeklinde olabilir. Sabahki fiyatları akşam ararsınız. Bunun sebepleri önce piyasa şeklinde aranmalıdır. Zira fiyatlara müdahalenin en önemli yolu tekelleşmedir. İhtikar yapanlar piyasadan mallarını çekmektedir. Monopoller piyasada fiyat dengesini bozmaktadır. Özellikle çok uluslu tekeller… Salgın hastalık ve sonrasındaki Rusya-Ukrayna savaşı işi azdırmıştır.

Burada ahlak sorunu olduğu muhakkak, ama kamu kurumu niteliği taşıyan meslek odalarının da piyasayı bozanlara karşı önlem almaları gerekir.

Fiyatların suni olarak artırmaya bir örnek olarak Peygamberimiz hadisinde “neceş”i yasaklanmıştır. Neceş, satın alma isteği olmadığı halde sırf müşterinin fazla fiyat vermesi için diğer birisinin bir malın fiyatını artırmasıdır. Bu durum aslında tağrir yani aldatma gibidir.

Kamu kurumlarının da piyasa fiyatı altında alım satım yapmaması gerektiği gibi, fiyatları yapay olarak yukarı çekmemelidir. Aslında kamunun yani devletin görevi düzenleme ve deneteme ile kalmalı, mümkün olduğu ölçüde üretime girmemelidir.

İhalelere kayıt dışılığa yol açan maddeler konulması; yani şu ihaleyi alacaksın, ama şu kadar da bağış yapacaksın veya komisyon vereceksin şartları da önemli bir ahlaki sorun olduğu kadar piyasayı bozan konudur.

Kiralarda düzenleme yapıldı, kanunla artış %25 sınırlı tutuldu. Çoğu yerde bu hükme uyulmadı. Hatta konutlarda sınır konuldu, ama ticari alanlar serbest bırakıldı. Resmi enflasyon rakamları ile reel artışlar arasında fark oluştu. Yani bazı kira artışları enflasyonun üzerinde oldu. Bunun nedeni arz ile talep arasındaki açık mıdır yoksa kitlelerde oluşan enflasyon beklentisi midir? Kira artışını enflasyonu çok altında zorla sınırlandırmak yerine arabuluculuk daha yerinde bir uygulama olmuştur.

Gayrimenkul yatırımcısını da caydırmamak gerekir. Zira tasarrufun bir kısmı kıymetli kağıtları giderken bir kısmı da yastık altındaki altına gider. Mümkün olduğu kadar parayı yastık altına götürmemek gerekir. Paranın piyasada dolanımını da ölçülü yaparak enflasyona neden olmamasını sağlamalıdır. Bu sebeple gayrimenkule yatırım yapanlar bunun karşılığını kira gelirleriyle elde ederler. Bunda da gayrimenkul sermaye iradı (kira vergiler) ile emlak vergileri ölçülü olmalı, kantarın topuzu kaçırılmamalıdır. Aksi takdirde tasarruftan inşaata ayrılan pay azalır. Bu da konut arzını azaltacağından kiraların aşırı artması demektir.

Bir başka sorun araba fiyatlarındaki düzenlemeler oldu. Bazı arabaların ikinci elleri sıfırlarını geçti. Sıfır araba bulmak çok zordu. Ama alınan tedbirlerle herhalde şimdi normal seyrine girdi.

İktisadi refah için üretici birey ve toplum haline gelmek gerekir. Sırf tüketici bir birey ve toplum birbirlerinin asalakları haline gelmiş demektir. Yani birbirlerinin sırtından geçinenler. Böyle bir iktisadi düzenin sonu kargaşa ve çatışma sonucu da fakirlik ve başkalarına muhtaç olmak demektir. İleri teknoloji üretme önemlidir, ama bu daha dar bir kesimin işidir. Toplumun bütün olarak sorumluluk sahibi üretici ve tüketici olması üzerinde durmakta yarar vardır. Yapay fiyatlarla denge bozuldu mu sonucunda enflasyon, gelir dağılımının bozulması gibi iktisadi sonuçlar ile bunun siyasi ve sosyal takipleri birbirini kovalamaktadır.

Finans ve taşınmaz sektörlerinde ortaya çıkan balon fiyatlar bir sonraki yazının konusudur.