PARA KULLANMANIN ve SAHİP OLMANIN PSİKOLOJİSİ-3

Günümüz dünyası değişti; bilgi artık pek çok kişiye ve alana yayıldı. Dolayısıyla insanlar kendisinden daha akıllı ile rekabet etmek zorunda kalıyorlar. Burada da rekabet avantajları iletişim, sempati ve en önemlisi esneklik gibi kişisel ve incelikli beceriler öne çıkmaktadır.

İktisadi faaliyetler insan tarafından yapılmaktadır. İnsan da duygu sahibi bir varlıktır. Elektronların duyguları olsaydı fizik ne kadar zor olabilirdi? Diye düşünmek gerekir.

Dünya sürprizlere gebedir. Sürprizlerden alınacak ders de budur. Tarihi değerlendirirken genellikle yakın tarih gelecekte geçerli olacak önemli koşulları içerdiği için tercih edilir. Ancak bu defa farklı kelimesi kullanılabilir.
“Tarihte ne kadar geriye bakarsanız, çıkarımlarınız o kadar genel olmalıdır. İnsanların açgözlülük ve korkuyla ilişkisi, stres altında nasıl davrandıkları ve nelerden motive oldukları gibi genel şeyler zaman içinde aynı kalma eğilimindedir. Paranın tarihi bu tür şeyler için yararlıdır.”

Mutluluğa ulaşmanın en iyi yolunu hedefi düşük tutmaktır. Tüm risklerden kaçınmak imkansızdır. Hayal edilemeyen şeylere ise hazırlanılamaz.

Parayla ilgili en büyük zayıf halka kısa vadeli harcama ihtiyaçlarını finanse etmekte yalnızca maaşa güvenip ne kadar harcandığı ve gelecekleri ne kadar harcanabileceği düşünülürken ikisi arasında mesafe koyacak bir birikim yapmamaktır. Birikimleri ne için kullanacağını öngörmek gelecekte ne kadar harcama yapılacağının tam olarak bilindiği bir dünyada yaşanıldığı varsayılır ama onu kimse bilemez. Bu nedenle denilir ki; her planının en önemli kısmı planın plana göre gitmemesini planlamaktır.

Yatırımcıları profillerini ele alan çalışmalarda genellikle çok zeki veya ayrıcalıklı zümreden gelenler üzerinde durulmaktadır. Ancak bunun dışında kendi gayretleri ile başarılı olanları değerlendirmekte fayda var.
Verilen örneklerden birisi 2008 finans krizinde General Electrics fiyatlarının hisse fiyatlarının çok düşmesidir. Buradan çıkarım olarak “iyi zamanlarda hanedanın serveti ile ödüllendirilenler dalga çekildiğinde sorumluluğunu taşırlar”. Bu sebeple yanlış işler yaptığı ve yapması gerekeni açık olduğu söyleyerek eleştirenlere yapan siz olmayınca her iş kolay görünür sözü söylenmektedir.

Kişinin bizzat kendisini meşgul olmadıkça sorunların ciddiyetini görmesini zordur. Bir şeyin ücrete değip değmediği de ancak onu ödedikten sonra açıklık kazanır.

Finansal balonlar toplumsal açıcıdan çok yıkıcıdır. Finansal balonlara götüren sebep açgözlü olmaktır, çünkü açgözlülük insanın doğasının ayrılmaz bir özelliğidir. İnsanlar pişmanlık duyacakları finansal kararları vermekte eksik bilgi ile ve rasyonel olmayan şekilde verdikleri bu kararlar açgözlülüğün neticesidir ve suçu da finansal balonlara yüklerler. Bunlardan bir örnek son mortgage krizinde ABD'de 12 ay içerisinde birden fazla el değiştirmiş yani fırsatçılar tarafından alınıp satılmış konutların sayısı finans balonu sırasında 5 kat artmıştır.
İnsan kötümserlik ile iyimserlik arasında kalıyor, ancak insanlık tecrübesinde kötümserliğin iyimserlikten daha akıllıca ve daha muhtemel düşünülüyor.

Mesela bir konunun güzel olacağını söylemekle tehlikeli olduğunu söylemek arasında dinleyici bakımından farklılık ortaya çıkıyor ikincisi daha çok dikkate alınıyor. İnsanların ortalama ömür süresince iktisadi büyümeden teknik gelişmelere piyasadaki durumdan sosyal konulara kadar iyimserliğin kötümserlikten daha ilgi çekeceğini düşünmek mümkün ama tecrübeler bunun tam tersini göstermektedir. Bu durum aynı zamanda iktisadi yani parayla ilişkili konuları da etkilemektedir. Kötümserlik kısmen içgüdü ile ilgilidir ve kaçınılmaz olarak insan da ortaya çıkar mesela kayıplarla kazançlar bir araya getirdiğinde kayıplar kazançlardan daha büyük görünür. Yine olumlu ve olumsuz beklentilerin arasında asimetrik bir durum söz konusudur. Tehditlere fırsatlardan daha çok önem verilir. Zira tehditlere fırsatlardan daha çok önem veren ve daha hızlı tepki gösteren organizmaların hayatta kalma ve üreme şansları daha yüksek gözükmektedir.