PARA PARA PARA

Başlık sizi yanıltmasın. Ne Korsikalı Napolyon Bonapart ne de Rüçhan Çamay'ın seslendirdiği ünlü pop şarkısı (para parra parrra) hakkında yazmak muradında değilim.

Başlıkta üç kere para para para dememin kendimce sebebi, para denilen metanın günümüz dünyasındaki işlevine gönderme yapmaktır. Zira miyarlarca insan tarafından neredeyse kesintisiz bir şekilde kullanılmasına rağmen paranın gerçeği bilinmez.

Yaygın kanaat paranın bir mübadele aracı olduğudur. Elbette bu doğru bir kanaattir lakin bu daha derindeki gerçeği yansıtmaz.
Modern çağlarda para modern ulus devletlerin alamet-i farikasıdır. Yani bayrak gibidir.
Yine modern çağlarda para modern ulus devletlerin vergiler/istisnalar/teşvikler gibi uygulamalarla varmak istedikleri bir sosyal politika aracıdır.

Modern çağlarda para geniş kitlelerin tasarruf aracıdır.
Modern çağlarda para bir kıymet ve değer ölçüsüdür ve nihayet para bir mübadele aracıdır.
Bugün kullandığımız para yani kağıt para, banknot, kaydi para, nominal değer, zati değer yerine itibari değer gibi kavramları anlamadan anlaşılamaz bir nesnedir.

Kağıt paranın ortaya çıkışını kurgu bir hikaye ile anlatmaya çalışayım.
Kral hazretleri maiyeti ile birlikte eğlence yapmaktadır. Vur patlasın çal oynasın, çalsın sazlar oynasın kızlar… her şey gayet mutlu mesut devam ederken dışarıdan gürültüler, patırtılar gelmeye başlar. Kral hazretleri rahatsız olur, öfkelenir yaverini çağırır. Bu ne rezalet, nedir bu gürültü. Efendim derler, çalışanlar, bürokratlar, hizmetliler maaşlarını alamadıkları için nümayiş yapıyorlar. Ee ödeyin o zaman der kral hazretleri. Derler efendim, hazine de altın yok, ödeyemeyiz. Peki ne olacak.. (Uyanık) şeytani kara vezir; haşmetmeab der endişelenmeyin ben bir çare buldum. Nedir der kral, çabuk söyle. Efendim, ben şimdi düzgün ve kaliteli kağıtlar üzerine //bu kağıt karşılında Kral 8. Ferdinant 10 birim borçlu oluğunu beyan eder// Yazacağım sizde bunu imzalayacaksınız ve bunu göstericilere dağıtacağız, böylece hiç bir sorunun kalmadığını göreceksiniz der.

Öyle yaparlar ve dağıtırken kralın sözünden ve taahhüdünden daha kıymetli ne olabilir, bu borç belgesini istediğinize verip ihtiyaçlarınızı alabilirsiniz derler.
Sorun çözülür. İnsanlar mutlu mesut ellerinde kralın taahhüdünü gösteren belgelerle evlerinin yolunu tutarlar. Alan memnun veren memnundur. Kral hazretleri eğlenceye kaldığı yerden devam etti mi bilinmez ama büyük bir sorun şeytani kara vezirin mahareti ile çözülmüştür. O gün bugün krallar gitse de sistem devam etmektedir ve herkes mutludur.

Şimdi modern ulus devletlerin "para"yı nasıl ürettiğine kısaca göz atalım.
Modern ulus devletlerde para basma yetkisi Merkez Bankaları’na verilmiştir. Bu yetkiye dayanarak bir hak kullanılır ve buna "senyoraj" hakkı denir. Bu hakka istinaden merkez bankası belli formül ve kriterlere göre para basıp devletin hazinesine borç olarak verir. Merkez Bankasının hazineye verdiği borçla Devlet ihtiyaçlarını hazine üzerinden karşılar. Bu anlamda modern "hazine" kurumu varlığı değil borcu yönetir.

Elbette bu borç bir vadeye bağlıdır ve vadesinde faizi ile birlikte ödenecektir. Sözün kısası dolaşımdaki kaydi para, tabiri caizse doğumundan itibaren faiz işletilen bir nesnedir. Bu sisteme "borca dayalı sistem" denilir.
Ben burada sistemi olabildiğince basitleştirerek anlattım ama içimden bir ses keşke her şey bu kadar basit olsaydı der gibidir. Zira olağanüstü kompleks, girift ve karmaşık bir sistem vardır ve öyle bir köşe yazısı ile anlaşılabilir bir şey değildir.

Bankacılık, mevduat toplama, kredilendirme, kredi hacmi oluşturma, kaldıraç üzerinden hayali (ve dehşet) finansal güç elde etme, finansman desteği vb. karmaşık sistemin yüze gelen unsurlarındandır.
Özel şahıs veya şirketlerin "vadeli çek" keşide ederek bununla alışveriş yapabilmeleri ve hatta bunun "ciro" yoluyla mübadele aracına dönüşmesi bir başka kompleks/karmaşık sistem unsurlarındandır.

Bitirirken, özellikle küresel hegomon ABD’nin bu kaydi sistemi, küresel rezerv paraya dönüştürdüğü dolar üzerinden bir silah gibi kullanması, büyük sistem tartışmalarına ve yeni sistem arayışlarına sebep olmuş durumdadır. Bu sistem arayışlarının en belirgin olanı kripto varlık denen yeni para sistemidir.
Blockchain teknolojisindeki gelişmelerin sonucu olarak kripto para denilen yeni bir aracın ortaya çıkmış olması bundan sonra gündemden düşmeyecek ve hatta gündemin ilk sıralarında kalmaya devam edecektir. Bu ayrıca ele alınması gereken bir konudur.
*
BİR AÇIK ÇAĞRI (Naçizane) bu hafta IHH ile Suriye ye yardım dağıtımı için giden bir yardım gönüllüsünün izlenimlerini yazacaktım. Başka bir yazıya kaldı. Lakin gönüllü kardeşimizin anlattıklarını dinlerken içimden geçen bir çağrıyı burada paylaşmak ve belki bir hayra vesile olur umudumu ifade etmek isterim. Çağrım şudur; TC DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI bir yıl süre ile ülkemizde yeni cami inşaatı başlatmasın ve bu yıl toplanan hayırlarla Suriye de cami inşa edilsin. (Elbette yarım inşaatlar devam etmeli.) Zira kardeşimiz orada pek çok yerde sağlam bir cami bile kalmadığını söyledi.